Ông Đỗ Xuân Hoa - Chuyên viên cao cấp, Nguyên vụ trưởng Vụ Vận tải Pháp chế Tổng cục ĐBVN; Phó Chủ tịch, Tổng thư ký Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam

Vận tải hành khách có tác động trực tiếp đến con người, là sự gắn bó tình cảm giữa người làm vận tải với người đi xe vấn đề bảo vệ tính mạng con người là vấn đề hết sức quan trọng trong quá trình vận tải.

Vận tải hành khách bằng xe ô tô theo tuyến cố định là 1 trong 5 hình thức kinh doanh vận tải hành khách. Vận tải hành khách theo tuyến cố định có xác định bến đi, bến đến với lịch trình và hành trình nhất định. Hình thức kinh doanh này luôn gắn liền với bến xe hai đầu tuyến và các trạm dừng nghỉ, các điểm đón trả khách trên dọc tuyến. Hiệu quả của việc khai thác vận tải hành khách theo tuyến cố định phụ thuộc rất nhiều vào công tác tổ chức quản lý vận tải và vị trí các Bến xe khách hai đầu tuyến.

Chỉ khi nào bến xe khách ở vị trí hợp lý, kết nối với các hình thức, các loại hình kinh doanh khác như xe buýt, ga đường sắt, cảng đường sông hàng không… khi đó tuyến cố định mới tạo thuận lợi để hành khách đi xe. Sau khi kết thúc loại hình vận tải này là có loại hình vận tải khác. Về tổ chức vận tải hành khách trước đây các doanh nghiệp, hợp tác xã được thành lập tổ chức kinh doanh vận tải hành khách tất cả các hình thức kể cả tuyến cố định, xe hợp đồng, xe du lịch…

Số lượng đơn vị vận tải rất ít, quy mô các đơn vị vận tải cũng khá lớn. Thời điểm này Nhà nước còn đầu tư một phần vào các đơn vị vận tải. Nhà ga đường sắt và bến xe rất gần nhau như bến xe Kim Liên với ga Hàng Cỏ, Bến xe Gia Lâm với ga Gia Lâm… nên hành khách đi xe rất thuận lợi, xuống xe khách có thể lên tàu, ngược lại xuống tàu có thể đi bộ đến Bến xe. Mạng lưới xe buýt cũng kết nối với các bến xe, nhà ga rất thuận lợi, các bến xe gần như ở những vị trí hợp lý giữa trung tâm thành phố, thị xã, thuận lợi cho hành khách và cho các đơn vị vận tải.

Nhưng từ năm 90 của thế kỷ trước nhà nước có chủ trương xã hội hóa ngành vận tải đường bộ chuyển hoạt động vận tải từ cơ chế bao cấp sang cơ chế thị trường, việc đầu tư xe ô tô kinh doanh vận tải hầu hết do tư nhân đầu tư, một bộ phận cá nhân có điều kiện kinh tế đầu tư số lượng phương tiện nhiều tổ chức thành doanh nghiệp vận tải, một bộ phận đầu tư xe hộ kinh doanh nhưng thời gian đó xe hộ kinh doanh chưa được kinh doanh vận tải.

Nhà nước có Nghị định 45/1997/NĐ-CP về việc tổ chức các Hợp tác xã dịch vụ hỗ trợ, phương tiện tư nhận được gia nhập vào các hợp tác xã dịch vụ hỗ trợ, hợp tác xã tiếp nhận xã viên và lo một số dịch vụ cho xã viên chủ yếu là lo các thủ tục là chính. Sang đầu Thế kỷ 21 Luật Giao thông đường bộ 2001 được ban hành, tiếp đó là Nghị định 92/2001/NĐ-CP quy định về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng xe ô tô theo đó chỉ các doanh nghiệp hợp tác xã mới được kinh doanh vận tải hành khách theo tuyến cố định, kinh doanh vận tải hành khách bằng xe taxi, còn hình thức kinh doanh vận tải hành khách theo hợp đồng và kinh doanh vận tải khách du lịch bằng xe ô tô cả hộ kinh doanh cũng được tham gia.

Nên dần từng bước xe hợp đồng và xe du lịch phát triển mạnh mẽ và tiếp đó là chủ trương xã hội hóa các bến xe khách cho phép các doanh nghiệp, hợp tác xã được đầu tư kinh doanh khai thác bến xe khách. Nhưng vấn đề bất cập là do quan niệm về vị trí các bến xe chưa đầy đủ nên hầu hết các bến xe khách đều được chính quyền các địa phương đưa dần ra xa trung tâm hơn và hầu hết không kết nối được với những loại hình kinh doanh vận tải hành khách từ đó dẫn đến hoạt động kinh doanh vận tải hành khách khác bằng ô tô theo tuyến cố định và bến xe gặp rất nhiều khó khăn có những bến xe doanh nghiệp, hợp tác xã bỏ nguồn vốn đầu tư tới mấy chục tỷ đồng nhưng đầu tư xong lại bỏ hoang, nhiều đơn vị có nguy cơ phá sản.

Bến xe chuyển ra xa trung tâm thành phố, thị xã tâm lý hành khách ngại đến bến đi xe: xe tuyến cố định vào bến đón khách không có khách, kinh doanh kém hiệu quả nên các đơn vị vận tải lại nghĩ kế đưa xe ra ngoài lập văn phòng đại diện và lập điểm đón trả khách và đăng ký xe hợp đồng để hoạt động tự do. Xuất phát từ tình hình như vậy nên đến thời điểm này số xe kinh doanh vận tải khách theo hợp đồng có số lượng gấp 8 lần xe kinh doanh vận tải hành khách theo tuyến cố định (185.000 xe hợp đồng, 22.500 xe tuyến cố định) những năm gần đây loại xe limousine phát triển mạnh mẽ hoạt động theo hình thức xe hợp đồng nhưng thực chất là hoạt động theo tuyến cố định nhận đặt vé của từng hành khách đón khách tại nhà đưa khách đến những điểm hành khách cần đến.

Từ đó dẫn đến kinh doanh vận tải hành khách bằng xe ô tô theo tuyến cố định và kinh doanh bến xe khách đang gặp rất nhiều khó khăn, nhiều đơn vị có nguy cơ phá sản, có bến xe khách vì kinh doanh thua lỗ nên có nguyện vọng xin chuyển mục đích sử dụng bến xe sang kinh doanh ngành nghề khác có hiệu quả hơn.

Để khắc phục tình trạng trên lập lại trật tư vận tải hành khách công cộng trong đó có hoạt động kinh doanh vận tải hành khách bằng xe ô tô theo tuyến cố định và bến xe khách cần một số giải pháp sau đây:

Một là, sớm sửa đổi, bổ sung Luật GTĐB 2008 có những điều khoản quy định thật rõ từng hình thức kinh doanh vận tải hành khách trên cơ sở đó Nghị định của Chính phủ quy định chặt chẽ hơn về điều kiện kinh doanh vận tải hành khách bằng xe ô tô, tốt nhất nên có quy định quy mô đơn vị vận tải hành khách và quy định phạm vi hoạt động theo quy mô đơn vị. Hạn chế hoặc không để hộ kinh doanh vận tải bằng xe ô tô như một số nước trên thế giới vì vận tải khách bằng xe ô tô liên quan đến tính mạng con người.

Hai là, Chính phủ cần chỉ đạo của các địa phương ổn định vị trí các bến xe khách như hiện nay không tiếp tục đẩy các bến xe ra xa trung tâm thành phố thì các đơn vị mới tin tưởng và đầu tư kinh doanh khai thác bến xe khách.

Ba là, tăng cường công tác kiểm tra xử lý vi phạm các tổ chức cá nhân, cố tình không chấp hành các quy định của pháp luật về kinh doanh vận tải hành khách bằng xe ô tô.

Hy vọng sau khi Luật Giao thông đường bộ 2008 được sửa đổi, bổ sung và các văn bản quy phạm pháp luật khác được ban hành tình hình kinh doanh vận tải hành khách bằng xe ô tô nói chung, kinh doanh vận tải hành khách bằng xe ô tô theo tuyến cố định và Bến xe khách sẽ được ổn định, góp phần phát triển kinh tế của đất nước.