Thời gian vừa qua, diễn biến xăng dầu có lúc tăng, lúc giảm. Khoảng 4 tháng đầu năm, giá xăng dầu có xu hướng tăng. Từ cuối tháng 4 đến nửa đầu tháng 6, giá có chiều hướng giảm. Từ nửa đầu tháng 6 đến đầu tháng 7 lại tăng liên tiếp 4 phiên điều hành. Sau đó, 3 phiên gần đây, giá có xu hướng giảm. Đó là đánh giá của Phó Cục trưởng Cục Quản lý Giá Phạm Văn Bình tại Tọa đàm "Để thị trường xăng dầu phát triển ổn định, minh bạch và hiệu quả" do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức mới đây.

So sánh mặt bằng giá ở đầu tháng 1 với hiện nay thì không có nhiều biến động. Cụ thể, ở kỳ điều hành 4/1/2024, giá RON-95 III là 22.148; kỳ điều hành 25/1, giá RON-95 III là 23.680 đồng. Gần đây nhất vào kỳ điều hành 25/7, giá mặt hàng này đang ở mức 22.884 đồng/lít. "Có thể thấy, mặt bằng giá từ đầu năm 2024 tới thời điểm hiện nay tương đối ổn định, không có biến động lớn", ông Bình cho biết.

Theo ông Bình, có nhiều nguyên nhân tác động đến giá xăng dầu nhưng nguyên nhân chính là do thay đổi giá xăng dầu thế giới. Hiện, giá xăng dầu thế giới chiếm khoảng 65-77% so với giá xăng dầu trong nước, tùy theo mặt hàng xăng dầu.

Còn xét về yếu tố chi phí, thuế chiếm khoảng 12-29% trong giá xăng dầu. Chi phí định mức dao động từ 7,5-11% của giá xăng dầu. Một số yếu tố cấu thành giá nữa là về lợi nhuận, hoạt động trích, chi quỹ… cũng ảnh hưởng tới giá xăng dầu.

Để bình ổn giá, đã có quy định tại Luật giá từ năm 2012 và tiếp tục được bổ sung, củng cố ở Luật giá năm 2023 có hiệu lực từ ngày 1/7/2024. Thị trường xăng dầu được điều chỉnh bởi những quy luật của thị trường cũng như những quy định chung về kinh doanh xăng dầu. Theo quy định tại Luật giá 2023, có 9 nhóm mặt hàng bình ổn giá, trong đó xăng dầu thành phẩm là một trong những mặt hàng đó.

Có nhiều nguyên nhân, nhưng một trong những nguyên nhân chính tạo ra sự thay đổi giá là do thay đổi giá xăng dầu thế giới. Khi mổ xẻ các yếu tố cấu thành giá, cho thấy giá xăng dầu thế giới hiện nay chiếm khoảng 65-77% so với giá xăng dầu trong nước, tùy theo mặt hàng xăng dầu.

Phó Cục trưởng Cục Quản lý Giá Phạm Văn Bình

Trước các bất cập của thị trường xăng dầu có nhiều ý kiến cho rằng nên thành lập sàn giao dịch xăng dầu. Theo đó, ngày 18/7 Văn phòng Chính phủ có Công văn số 5124/VPCP-TH truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Lê Minh Khái về việc nghiên cứu thông tin báo chí phản ánh kiến nghị về việc thành lập Sàn giao dịch xăng dầu nhằm tăng tính công khai, minh bạch, khắc phục những bất ổn của thị trường xăng dầu thời gian qua, trên cơ sở đó có giải pháp triển khai phù hợp theo thẩm quyền và quy định của pháp luật.

Dưới góc độ là một chuyên gia kinh tế, ông Ngô Trí Long cho rằng: "Nếu có sự giao dịch xăng dầu trên Sàn giao dịch sẽ tạo ra thị trường xăng dầu hoạt động một cách công khai, minh bạch và giảm độc quyền".

Sàn giao dịch xăng dầu về mặt lý thuyết có rất nhiều lợi ích. Đơn cử, tăng cường tính minh bạch, công khai về giá cả, giao dịch, giảm thiểu rủi ro; tạo cơ hội đầu tư cho tất cả các các nhà đầu tư trong và ngoài nước đều có quyền tham gia; quản lý rủi ro trên sàn giao dịch này bằng các phương thức giao dịch như là các giao dịch bằng các hợp đồng, hợp đồng phái sinh ngoài việc đầu tư thì việc quản lý rủi ro tốt; thúc đẩy sự cạnh tranh đối với các sàn giao dịch; về mặt lý thuyết thì sẽ phát triển cơ sở hạ tầng tài chính, thúc đẩy phát triển các dịch vụ tài chính hay Ngân hàng, chứng khoán…

Hiện nay, có 39 doanh nghiệp kinh doanh đầu mối, trong đó 6 doanh nghiệp lớn nhất chiếm thị phần tương đối lớn khoảng 88%. Phần lớn các doanh nghiệp này đều có vốn của Nhà nước, cho nên khi có Sàn giao dịch thị phần sẽ được chia lại, các khu vực tư nhân sẽ tham gia sâu hơn vào thị trường xăng dầu. Đồng thời, mức độ cạnh tranh sẽ tăng lên được lợi cho người tiêu dùng và nền kinh tế.

Tuy nhiên, khi lập Sàn giao dịch xăng dầu vẫn có nhiều thách thức. Thách thức lớn nhất là chi phí ban đầu rất lớn vì phải có khoản đầu tư lớn về cơ sở hạ tầng, về công nghệ và nhân lực. Do đó, cần có kế hoạch quản lý một cách hiệu quả.

Bên cạnh đó, cần có một cơ chế quản lý và giám sát nghiêm ngặt để đảm bảo các hoạt động không có hiện tượng thao túng thị trường. Tất cả các doanh nghiệp đầu tư phải đảm bảo được đào tạo bài bản, được cung cấp thông tin đầy đủ để tham gia giao dịch. Đây là yêu cầu rất lớn về nỗ lực tham gia giáo dục và truyền thông. Đặc biệt, thị trường xăng dầu rất nhạy cảm với sự biến động của giá cả. Theo đó, khi xây dựng Sàn giao dịch xăng dầu phải tương thích với các quy định của quốc tế, phải nghiên cứu kỹ lưỡng mô hình, phương thức hoạt động kinh doanh cũng như phương thức vận hành.

Theo Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long, khi đã có sàn giao dịch xăng dầu rồi thì có những câu hỏi đặt ra với Nhà nước là mặt hàng này có chịu sự chỉ đạo chặt chẽ của cơ quan Nhà nước theo cơ chế thị trường hay không? Nhà nước can thiệp vào thị trường xăng dầu ở mức độ nào? Định kỳ cơ quan Nhà nước phải công bố giá điều hành hay giá trần xăng dầu hay để doanh nghiệp tựu quyết định. Bộ Công Thương hay Bộ Tài chính quản lý giá bán lẻ xăng dầu?...

Theo đó, việc thành lập Sàn giao dịch xăng dầu là đúng và cần. Tuy nhiên để quản lý, vận hành sàn giao dịch một cách hiệu quả, đáp ứng được mục tiêu và mục đích đặt ra cần phải có thời gian nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng, sự đồng thuận, quyết tâm của Chính phủ, các cơ quan liên quan. 

Về vấn đề này, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam Bùi Ngọc Bảo cho rằng, với những sàn mà giao dịch hàng hóa theo chỉ số nước ngoài, chỉ số gắn với WTI, dầu thô của Mỹ, hay Brent của EU hoặc ở một số sản phẩm khác có tính liên thông và hiện tại các doanh nghiệp bám vào đó để kinh doanh và có tổ chức các nghiệp vụ phái sinh thông qua các tổ chức tài chính như ngân hàng, công ty thương mại nước ngoài hoặc trực tiếp tham gia. Việt Nam chưa liên thông được bởi trong cơ cấu giá hình thành giá xăng dầu bán ra còn có vấn đề về thuế như thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế trị giá gia tăng, quỹ bình ổn, chi phí định mức,…

"Sở Giao dịch hàng hóa của chúng ta có một bước tiến nhất định thông qua sắt, thép và những hàng hóa khác. Bên Mỹ có việc sàn giao dịch hàng hóa quy định ở Chicago, sàn dầu ở Newyork… Nhưng chúng ta hoàn toàn có bước thử nghiệm tiếp tục cho bên Sở Giao dịch hàng hóa có thêm hàng hóa nữa là xăng dầu và có thể liên thông thêm mặt hàng như xăng 92, 95 để tiếp tục xem thực thi như nào trong một thời gian", Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam chia sẻ.