PGS.TS. Trần Chủng, nguyên Cục trưởng Cục Giám định Nhà nước về chất lượng các công trình xây dựng (Bộ Xây dựng) có ý kiến: "Hiện nay, Việt Nam đang có 5 hình thức tổng thầu, gồm: Thiết kế; thi công; thiết kế (bước kỹ thuật) và thi công (EC); tổng thầu thiết kế, cung ứng, thi công (EPC) và loại "chìa khóa trao tay" (full tunrky) chỉ áp dụng công trình dân dụng vốn tư nhân hoặc FDI.

Trong đó, mô hình tổng thầu EC có tính liên hoàn và đồng bộ kỳ vọng sẽ khắc phục được những xung đột giữa thiết kế và thi công đã từng xảy ra trong một số công trình giao thông trước đây, giúp thúc đẩy tiến độ hoàn thành công trình và kiểm soát được chất lượng thi công xây dựng.

Luật Xây dựng hiện hành đã có những quy định về hợp đồng thiết kế-thi công (Engineering-Construction, gọi tắt là EC). Đây là hình thức hợp đồng cho phép một nhà thầu thực hiện đồng thời hai hoạt động thiết kế và thi công xây dựng công trình dự án. Khi thực hiện, tổng thầu EC ký kết hợp đồng với chủ đầu tư, chịu trách nhiệm toàn bộ công việc thiết kế và xây dựng, có thể lựa chọn các nhà thầu phụ tham gia thực hiện các phần công việc phù hợp để hoàn thành dự án.

Mô hình phổ biến đã được nhiều quốc gia áp dụng

Nói rõ hơn, PGS.TS. Dương Đăng Huệ, Nguyên Vụ trưởng vụ Pháp luật dân sự (Bộ Tư pháp) cho biết: Quy định tại Khoản 23 Điều 4 Luật Đấu thầu, các gói thầu EPC, EC, PC, EP là các gói thầu hỗn hợp, do đó hình thức thầu EC đã được pháp luật quy định và thực tế đang được áp dụng rộng rãi.

Ngoài ra, theo quy định tại Điểm d, Khoản 1 Điều 3 Nghị định 37/2015/NĐ-CP (được sửa đổi bổ sung bởi Nghị định số 50/2021/NĐ-CP ngày 1/4/2021) về các loại hợp đồng xây dựng, thì hợp đồng EC và hợp đồng tổng thầu EC là hợp đồng thiết kế và thi công xây dựng công trình, hạng mục công trình hoặc thiết kế và thi công xây dựng tất cả các công trình của một dự án đầu tư xây dựng.

Khoản 2 Điều 9 Nghị định 37/2015/NĐ-CP quy định căn cứ ký kết hợp đồng EC bao gồm báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng hoặc thiết kế kỹ thuật tổng thể được triển khai theo thông lệ quốc tế để làm cơ sở triển khai thiết kế chi tiết (thiết kế FEED) được duyệt.

Do đó, việc sử dụng gói thầu EC và căn cứ ký kết hợp đồng EC trên cơ sở báo cáo nghiên cứu khả thi được phê duyệt đã được quy định rõ trong Luật Xây dựng.

PGS.TS Dương Đăng Huệ cũng cho biết thêm, luật pháp về đấu thầu cho phép sử dụng thầu phụ đặc biệt để cùng với thầu chính làm những công việc chuyên môn. Mô hình có nhà thầu tư vấn thiết kế đủ năng lực để tham gia làm nhà thầu phụ đặc biệt đã rất phổ biến trong xây dựng dân dụng, xây dựng các công trình giao thông, hình thức này phổ biến ở Nhật Bản và Hàn Quốc.

Trách nhiệm được xác lập rõ ràng

Nói về ưu điểm của mô hình tổng thầu EC, PGS.TS. Trần Chủng cho biết: Mô hình tổng thầu EC khi thực hiện bài bản sẽ là phương án hiệu quả trong triển khai các dự án hạ tầng giao thông khi khắc phục được những tồn tại trước đây:

“Trách nhiệm được xác lập rõ ràng khi gói thầu không bị “xé nhỏ”. Tổng thầu là chủ thể chịu trách nhiệm toàn diện cho các giai đoạn thực hiện dự án từ thiết kế kỹ thuật, thi công và hoàn thiện đáp ứng chất lượng và tiến độ đề ra của dự án đã được phê duyệt. Tổng thầu có trách nhiệm chọn lựa các nhà thầu phụ đặc biệt đáp ứng điều kiện, năng lực thực hiện các công việc phức tạp và được chủ đầu tư thống nhất”, PGS.TS. Trần Chủng nói.

Bên cạnh đó, mhờ có vai trò tổ chức quản trị điều hành dự án xuyên suốt từ giai đoạn thiết kế kỹ thuật đến triển khai thi công xây lắp và xử lý các sự cố của tổng thầu EC nên các giai đoạn thiết kế và thi công có sự phối hợp nhịp nhàng, khoa học giúp tối ưu hiệu quả điều hành. Công tác quản lý dự án của chủ đầu tư do vậy cũng được giảm tải đáng kể.

Đặc biệt, dự án theo hình thức hợp đồng EC có thời gian triển khai được rút ngắn bởi các công tác thiết kế và xây dựng có thể thực hiện gối đầu nhau, thời gian và thủ tục hành chính phục vụ công tác lựa chọn nhà thầu được giảm bớt.

Cần hành lang pháp lý đủ mạnh

Để mô hình EC phát huy được ưu điểm như trên cũng như được áp dụng rộng rãi hơn, Đại biểu Quốc hội Lê Thanh Vân cho rằng: Muốn mô hình tổng thầu EC mang lại hiệu quả cần phải có những quy định rõ về tình huống tham gia đấu thầu, vai trò, trách nhiệm của các bên tham gia.

Hiện nay, luật và các văn bản dưới luật về EC mới chỉ ở mức độ dẫn hướng mang tính chất khai mở, chưa đủ chi tiết trong thực tiễn và kiểm soát, xử lý những vấn đề phát sinh, đặc biệt là khi đưa vào triển khai các dự án lớn và phức tạp. Thời gian tới, khung pháp lý cần được cập nhật để tạo ra hành lanh pháp lý phù hợp, đủ mạnh để có thể lượng hoá các công việc cho nhà đầu tư, nhà thầu.

Bên cạnh đó, ông Lê Thanh Vân cũng cho rằng, cần có chế tài cụ thể, làm tốt được thưởng và không hoàn thành công việc thì phải chịu phạt và gắn trách nhiệm của cơ quan chỉ định thầu. Khâu lựa chọn tổng thầu cần được đánh giá khách quan để chọn được đơn vị có năng lực đáp ứng khả năng thiết kế, giàu kinh nghiệm trong thi công, tiềm lực tài chính đủ mạnh và giàu khát vọng cống hiến sẽ là cơ sở để các dự án hạ tầng giao thông được triển khai một cách hiệu quả.