Trên toàn tuyến TPHCM - Dầu Giây - Phan Thiết - Vĩnh Hảo dài hơn 250 km hiện chỉ có một trạm dừng tại Km 41 cao tốc TPHCM - Long Thành - Dầu Giây dẫn đến quá tải. Với quãng đường rất dài như vậy, dọc tuyến thỉnh thoảng vẫn bắt gặp một số hình ảnh tài xế dừng xe ở làn khẩn cấp để giải quyết "nỗi buồn".

 Cao tốc… kém văn minh

Cuối tuần vừa qua, cao tốc Phan Thiết-Dầu Giây với vốn đầu tư hơn 12.000 tỷ đồng bị ngập cục bộ do cống thoát nước không kịp xử lý, gây ùn tắc giao thông và ô tô chết máy trôi dạt xuống lề đường. Tuyến cao tốc này được thiết kế với 4 làn xe và 2 làn dừng khẩn cấp, mới đưa vào sử dụng 3 tháng.

Tuyến cao tốc Vĩnh Hảo - Phan Thiết dài 101 km vốn đầu tư khoảng 11.000 tỷ đồng chỉ có 2 làn chạy, không có trạm dừng chân. Dọc theo tuyến cao tốc này là hình ảnh những bảng "Nhà vệ sinh 0 đồng" do người dân dựng tạm bợ để giúp hành khách "giải quyết nỗi buồn".

Toàn tuyến cao tốc TPHCM - Trung Lương - Mỹ Thuận và sắp tới sẽ là Mỹ Thuận - Cần Thơ hình thành tuyến thông suốt TPHCM - Cần Thơ có tổng chiều dài khoảng 135 km, song chỉ có một trạm dừng chân trên tuyến TPHCM - Trung Lương, được đặt tại Km 28+200 (huyện Thủ Thừa, Long An).

Trạm dừng chân này cũng phải chờ tới 7 năm sau khi cao tốc TPHCM - Trung Lương khánh thành mới được đưa vào khai thác. Trong suốt 7 năm đó, không ít tài xế đã phải bất khả kháng cho xe rẽ xuống các nút giao để hành khách giải quyết nhu cầu cá nhân, rồi quay đầu trở lại cao tốc.

Toàn tuyến cao tốc TPHCM - Dầu Giây - Phan Thiết - Vĩnh Hảo dài hơn 250 km hiện chỉ có một trạm dừng nghỉ khiến người dân đi vệ sinh phải xếp hàng dài, có lúc phải chờ đến 30 phút mới tới lượt.

So với phía nam, hệ thống cao tốc các tỉnh phía bắc hình thành sớm và hoàn chỉnh hơn nhưng cũng không tránh được tình trạng thiếu trạm dừng.

Đưa vào khai thác hồi tháng 9/2022, tuyến cao tốc Vân Đồn - Móng Cái được mệnh danh là cung đường cao tốc đẹp nhất Việt Nam, không chỉ đưa Quảng Ninh trở thành tỉnh có trục cao tốc dài nhất nước (176 km) mà còn trở thành một sản phẩm du lịch hút khách độc đáo của tỉnh. Tuy nhiên, chưa kịp trải nghiệm hết công năng của tuyến đường, nhiều tài xế đã phải "mếu máo" khi lưu thông cả đoạn đường dài hàng trăm cây số nhưng không có trạm dừng nghỉ, trạm xăng nào.

Một tài xế lái xe tuyến Hà Nội-Quảng Ninh cho biết: Vì lý do an toàn, tài xế không được chạy liên tiếp quá 2-3 giờ đồng hồ nên trạm dừng chân là một trong những hạng mục rất quan trọng, gần như là bắt buộc. Trạm dừng chân không chỉ là nơi để hành khách giải quyết các nhu cầu tối thiểu như đi vệ sinh, ăn uống hay nhu cầu tăng thêm như mua sắm, ngắm cảnh… mà còn để bảo đảm an toàn giao thông. Cao tốc đường hẹp, ít làn, một số tuyến còn không có cả đường tránh nên rất cần thiết bảo đảm đúng quy định về bố trí trạm dừng, nghỉ.

Tương tự, cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn dài 64 km đã hoạt động được 3 năm, nhưng chưa có điểm dừng nghỉ cho tài xế nghỉ ngơi, tiếp nhiên liệu. Thống kê của đơn vị vận hành cao tốc, lưu lượng trên tuyến khoảng 6.000 - 8.000 lượt xe mỗi ngày. Vị trí trạm dừng đã được địa phương xác định nhưng chưa triển khai.

Cơ chế đã có, cần đẩy nhanh thủ tục

Trước hình ảnh những đường cao tốc "kém văn minh" như vậy, có thể thấy, nhu cầu lấp khoảng trống các trạm dừng nghỉ trên tuyến cao tốc Bắc - Nam đang vô cùng cấp bách.

Vì vậy, vừa qua, Bộ GTVT đã nhanh chóng công bố mạng lưới trạm dừng nghỉ trên tuyến cao tốc Bắc - Nam phía đông với 36 trạm dừng nghỉ được xây dựng.

"Toàn bộ các trạm dừng nghỉ chưa đầu tư sẽ được lựa chọn nhà đầu tư thông qua đấu thầu rộng rãi, công khai, minh bạch và hiệu quả. Dự kiến, việc công bố danh mục dự án sẽ được hoàn thành trong tháng 8/2023. Công tác tổ chức lựa chọn nhà đầu tư khoảng từ 3-5 tháng (phụ thuộc vào số lượng nhà đầu tư đăng ký, đủ các điều kiện tham gia)," đại diện Cục Đường cao tốc Việt Nam cho hay.

Với các trạm dừng nghỉ còn lại trên các dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2, các đơn vị của Bộ GTVT sẽ mời gọi đầu tư và đưa vào sử dụng cùng thời điểm với khánh thành cao tốc năm 2025.

Cùng với đó, Bộ GTVT đã ban hành Thông tư 01/2023/TT-BGTVT hướng dẫn về lập, phê duyệt và công bố danh mục dự án; phương pháp và tiêu chuẩn đánh giá hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất trong đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư công trình dịch vụ chuyên ngành giao thông đường bộ. Đây là cơ sở pháp lý để cơ quan chức năng thực hiện các thủ tục đầu tư trạm dừng nghỉ.

Theo ông Phạm Hoài Chung, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Chiến lược và phát triển GTVT, Thông tư 01 về cơ bản đã "cởi trói" cho hình thức đầu tư, giúp thu hút doanh nghiệp tư nhân làm trạm dừng nghỉ dễ dàng hơn.

"Đối với việc lựa chọn nhà đầu tư, nếu triển khai theo kế hoạch tuần tự, thông thường thời gian hoàn tất thủ tục lựa chọn nhà đầu tư mất khoảng 10-12 tháng. Tuy nhiên, Bộ GTVT đã giao Cục Đường cao tốc Việt Nam xây dựng kế hoạch triển khai với tinh thần khẩn trương nhất, bám sát hướng dẫn tại Thông tư 01, triển khai đồng thời các công việc, sẵn sàng hồ sơ cho các bước tiếp theo, rút ngắn tối đa thời gian trong từng công đoạn.

Trường hợp thuận lợi, không phát sinh các tình huống, vào khoảng cuối năm nay sẽ hoàn thành công tác lựa chọn nhà đầu tư", ông Phạm Hoài Chung cho biết.

Có thể thấy, cơ chế đã có, DN sẵn sàng nhưng chiếu theo thời gian dự kiến của Cục Đường cao tốc thì nhanh nhất cũng phải tới cuối năm 2024, một số đoạn trên tuyến cao tốc Bắc - Nam mới được "xóa trắng" trạm dừng nghỉ. Trong khi đó, nhu cầu ngày càng bức thiết, đặc biệt là khi Bộ GTVT đang đề xuất giới hạn số giờ lái xe liên tục trong ngày của các tài xế xe kinh doanh vận tải. Đồng nghĩa với nhu cầu dừng, nghỉ của các tài xế càng tăng cao hơn.

Theo ông Phạm Hoài Chung, sau khi lựa chọn được nhà đầu tư, cần khẩn trương đẩy nhanh tiến độ lập hồ sơ dự án, thẩm tra, thẩm định dự án. Trong hợp đồng phải có điều khoản cam kết của nhà đầu tư trúng thầu hoàn thành đúng thời hạn tuyến đường hoàn thành. Cùng với đó, địa phương cần vào cuộc quyết liệt bàn giao quỹ đất và mặt bằng phục vụ dự án.

Cùng quan điểm, ông Phùng Tuấn Sơn, Trưởng phòng Kế hoạch tổng hợp (Ban QLDA Thăng Long) cho rằng, để sớm nhất có trạm dừng nghỉ đáp ứng nhu cầu sử dụng của người dân, bên cạnh việc đẩy nhanh thủ tục dự án thì vai trò của địa phương trong giải phóng mặt bằng cũng ảnh hưởng lớn đến tiến độ hoàn thành trạm dừng nghỉ.

"Khó khăn hiện nay là quy mô các trạm dừng nghỉ có sự thay đổi. Như ở cao tốc Phan Thiết - Dầu Giây, trước đây, diện tích GPMB tính toán chỉ 2 ha/bên nay tăng lên 5 ha. Quy mô trạm dừng nghỉ đoạn Mai Sơn - QL45 từ 1 ha lên 3 ha/bên. Sự điều chỉnh này đòi hỏi phải làm lại hồ sơ cắm cọc GPMB, kịp thời bàn giao cho địa phương triển khai đền bù, giải phóng. Đồng nghĩa, thách thức lớn nhất là địa phương phải đẩy nhanh công tác GPMB, tạo thuận lợi đẩy nhanh các hạng mục", ông Sơn nói.

Lựa chọn nhà đầu tư bài bản, chuyên nghiệp

Sau khi Thông tư 01 được ban hành, quan điểm về hình thức kinh doanh cũng như quy mô trạm dừng nghỉ được nới ra đã có rất nhiều nhà đầu tư tiếp cận.

Đáng nói, việc đầu tư trạm dừng nghỉ đã xuất hiện những tổ hợp nhà đầu tư nước ngoài và các doanh nghiệp trong nước có năng lực tài chính, kinh nghiệm như: Liên danh Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam, Công ty TNHH Tập đoàn Định An, Tập đoàn BTP Holdings, Goldsun Food, Tập đoàn Changjo, Tập đoàn Deabo.

Mặc dù không đưa ra những đánh giá cụ thể về những đề xuất trên, nhưng theo Thông báo số 198/TB-BGTVT, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng hoan nghênh liên danh các doanh nghiệp trong thời gian ngắn đã nghiên cứu về hiện trạng trạm dừng nghỉ trên tuyến cao tốc Bắc - Nam phía đông, cũng như một số tuyến cao tốc đang khai thác tại Việt Nam; mô hình đầu tư, khai thác trạm dừng nghỉ tại Hàn Quốc và đề xuất ý tưởng, mô hình đầu tư trạm dừng nghỉ trên tuyến cao tốc Bắc - Nam phía đông.

"Phương thức đầu tư và lựa chọn nhà đầu tư trạm dừng nghỉ trên tuyến Cao tốc Bắc - Nam phía đông sẽ được thực hiện công khai, minh bạch, tuân thủ đúng quy định pháp luật hiện hành đồng thời việc hoạch định mạng trạm dừng nghỉ trên Cao tốc Bắc - Nam phía đông phải có tầm nhìn dài hạn, cần tham khảo kinh nghiệm đầu tư trạm dừng nghỉ trong nước và quốc tế", nội dung Thông báo số 198 nêu rõ.

Ông Uông Việt Dũng, Chánh Văn phòng Bộ GTVT cho biết, quan điểm đầu tư trạm dừng cao tốc của Bộ GTVT hiện đã thay đổi rất nhiều so với giai đoạn trước. Các trạm dừng không chỉ là nơi để tài xế và hành khách ghé vào đi vệ sinh, dừng chân, ăn uống mà còn phải tính toán, nghiên cứu theo kinh nghiệm quốc tế để hình thành một hệ sinh thái trạm dừng với quy mô và cách thức đón bắt nhu cầu trong tương lai. Các trạm dừng sẽ được đầu tư bài bản với nhiều tiện ích, nhiều khu vực có thể kinh doanh như một tổ hợp giải trí, thương mại.

"Do đó, ngoài những yêu cầu chung đã quy định, Bộ GTVT muốn tìm kiếm những nhà đầu tư bài bản, chuyên nghiệp, đã có kinh nghiệm xây dựng và quản lý tốt các công trình, không chỉ đơn thuần là những đơn vị có đủ tiền để làm", ông Dũng nói.

Trao đổi thêm về vấn đề này, một đại diện Bộ GTVT cho biết: "Nhu cầu cần có trạm dừng nghỉ đương nhiên, nhưng không phải do cấp bách quá mà chúng tôi thực hiện đấu thầu 'đại' để làm cho có. Quan điểm của Bộ GTVT là tìm kiếm những nhà đầu tư bài bản, chuyên nghiệp, không chỉ đơn thuần là những đơn vị có đủ tiền làm. Như vậy mới tạo ra được hệ sinh thái trạm dừng nghỉ có lợi ích lâu dài, đáp ứng được mọi nhu cầu cả ở hiện tại và trong tương lai".

Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông cũng vừa gửi kiến nghị lên Bộ GTVT về việc quy hoạch tổng thể mạng lưới trạm nghỉ trên cả nước, theo tiêu chuẩn Việt Nam và thông lệ thế giới. Theo đó, trạm dừng nghỉ sẽ được xem như hạng mục phụ trợ của cao tốc. Điều này nhằm triển khai nhanh các trạm dừng nghỉ, tránh việc các trạm dừng quy hoạch lộn xộn, manh mún. Ngoài ra, để hấp dẫn nhà đầu tư, cần chuẩn hóa thiết kế trạm dừng nghỉ theo công năng sử dụng và nên xác định trạm dừng nghỉ không chỉ phục vụ hành khách mà phải thuận lợi cho hoạt động kinh doanh.