Hằng năm, khi hoa mơ nở trắng núi rừng Hương Sơn là lúc hàng triệu Phật tử bốn phương nô nức thi nhau trẩy hội mùa xuân, tạo ra một không khí vừa linh thiêng vừa nhộn nhịp. Hương Sơn (chùa Hương) là một quần thể di tích và danh lam thắng cảnh nổi tiếng thuộc ở xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội. Quần thể di tích Hương Sơn gồm hệ thống hang động, đền chùa. Nơi đây không chỉ nổi tiếng với động Hương Tích, Hinh Bồng, chùa Thiên Trù, Thanh Sơn, Tuyết Sơn… xen lẫn với rừng núi, hoa lá cỏ cây mà còn được tôn vinh bởi Hương Sơn nằm trong cái nôi văn hóa đặc sắc, với các phong tục, nếp sống sinh hoạt đặc trưng của làng quê Việt Nam.

Hương Sơn nổi tiếng với các di tích Phật giáo. Có lịch sử từ thế kỷ 15 Chùa Hương được xây dựng với quy mô chính vào khoảng cuối thế kỷ 17, bị hủy hoại trong chiến tranh Đông Dương năm 1947, sau đó được phục dựng lại từ năm 1989 do Hòa thượng Thích Viên Thành dưới sự chỉ dạy của cố Hoà thượng Thích Thanh Chân.

Tháp Chân Tịnh là một công trình kiến trúc Phật giáo trong khuôn viên chùa. Tháp có cấu trúc 3 tầng mái cao 8,5m, lắp ghép hoàn toàn bằng đá xanh, với 53 tảng đá lớn nhỏ (có tảng đá nặng tới 2,5 tấn) được khai thác, sơ chế từ núi Nhồi, tỉnh Thanh Hóa. Việc xây dựng tháp hoàn toàn theo phương pháp cổ: các viên đá lớn nhỏ đều có mộng, cá khi lắp ráp vào là chồng khít lên nhau, không dùng vôi vữa…

Là nơi có một bề dày lịch sử đáng tự hào, núi rừng Hương Sơn còn có lịch sử hào hùng hoạt động của nghĩa quân chống Pháp; lịch sử cách mạng và kháng chiến; một địa điểm khảo cổ học; một vùng quê có truyền thống cần cù, dũng cảm; một vùng rừng núi ở giữa là đồng bằng, với nhiều đặc sản quý...

Nơi đây vào mỗi dịp đầu năm mới, thời tiết sắc xuân còn se lạnh, cảnh nước thiên nhiên hùng vĩ đã thu hút hàng triệu du khách gần xa, khách trong nước và quốc tế về với miền đất Phật để dâng lên Người một lời nguyện cầu, một nén tâm hương, hoặc thả hồn hòa quyện với thiên nhiên ở một vùng rừng núi còn in dấu Phật.

Lễ hội chùa Hương là một trong những lệ hội lớn nhất Việt Nam được tổ chức đầu năm tại huyện Mỹ Đức, Hà Nội và cũng là lễ hội có thời gian kéo dài nhất trong các lễ hội ở nước ta. Mỗi năm lễ hội chùa Hương thường khai hội vào ngày mùng 6 tháng Giêng âm lịch và kéo dài đến hạ tuần tháng 3 âm lịch.

Phần lễ tại chùa Hương thể hiện sự tín ngưỡng của Phật giáo Việt Nam, của các phật tử, du khách thập phương, cùng nhau tâm tịnh cầu nguyện, thắp hương, giải tỏa mọi phiền muộn, lo lắng trong lòng. Không khí trẩy hội chùa Hương hằng năm tạo nên một nét đẹp văn hóa thiêng liêng và độc đáo của dân tộc Việt và được lưu truyền qua nhiều đời.

Đến với hành trình trẩy hội chùa Hương, điểm đến đầu tiên của du khách sẽ là đền Trình, hay còn gọi là Ngũ Nhạc Linh Từ, một ngôi đền nhỏ nằm dưới chân núi bên bìa phải của dòng suối Yến, cách bến đò khoảng 500m. Tiếp đến là chùa Thiên Trù. Chùa có kết cấu hài hòa từ tam bảo, tiền đường đến nhà thờ tổ, nhà thờ mẫu, nhà khách… Đứng giữa sân chùa có thể cảm nhận được sự tráng lệ, kỳ vĩ của cảnh chùa, núi non.

Từ chùa Thiên Trù rẽ phải là hành trình đến động Hương Tích. Lối lên động quanh co, được phủ trắng bởi hoa đại. Nhìn từ bên ngoài, động như một cái hàm rồng khổng lồ, thênh thang và sâu hun hút. Ngay chính giữa động là hòn thạch nhũ lớn có tên là Đụn gạo. Tưởng như người xưa đã đem những thứ, như: lợn mẹ, lợn con, đụn rơm, đụn gạo, quả bòng trái bưởi, cây bạc, cây vàng, khánh đá, cà sa nhũ Phật… vào hang động để thưởng ngoạn, và cất giữ muôn đời cho con cháu. Lại có dòng sữa mẹ ngày đêm tí tách rơi nhỏ giọt, làm cho không khí trong hang lúc nào cũng mát lạnh. Không khí mát lạnh cùng với những nhũ đá “long lanh như gấm dệt” làm cho Hương Sơn xứng tầm với tên gọi “kỳ quan” của tạo hóa.

Chùa Giải oan cũng là một trong những địa điểm đáng chú ý trong quần thể Hương Sơn. Chùa được dựng ở lưng chừng núi Long Tuyền. Trước chùa có suối chín nguồn gọi là suối Giải oan. Trong chùa có một giếng nước trong vắt, quanh năm không bao giờ cạn. Tương truyền đây chính là nơi đức Bồ Tát Quan Âm Diệu Thiện đã dùng để tẩy sạch bụi trần trước khi vào cõi Phật.

Tạo hoá đã khéo bày đặt ở vùng này một sự hài hoà giữa núi non sông nước và con người đã thổi hồn vào những điều kỳ diệu đó, làm cho chúng thêm sinh động, đa sắc màu. Chính điều đó đã tạo nên một nét văn hoá của dân tộc Việt Nam, đó là nét văn hoá tín ngưỡng đạo Phật. Trải qua nhiều thế kỷ nó đã in đậm trong tâm thức của mỗi con người Việt Nam chúng ta khi đi trẩy hội chùa Hương.

Du khách đến với chùa Hương không chỉ được thỏa mãn tín ngưỡng tâm linh mà còn được đắm mình vào khoảng trời non nước, ngồi thuyền ngắm cảnh và tận hưởng không khí trong lành. Du xuân Chùa Hương đầu năm để cầu bình an, sức khỏe cho một năm mới đầy may mắn và tài lộc.

Đặc biệt những năm gần đây, Lễ hội Chùa Hương đã có nhiều đổi mới khi bắt đầu đổi mới về công tác chuyển đổi số như bán vé tham quan, từ hình thức vé truyền thống sang mô hình vé điện tử, quét QR tại khu vực soát vé, thay vì mua vé giấy như trước đây. Ban tổ chức đã bố trí 3 bãi đỗ xe chính cho du khách đến lễ hội gồm: Bãi xe Hội Xá cách bến đò Suối Yến 3km, bến xe Hương Sơn cách bến đò 2km và bến xe Đường số 1 cách bến đò khoảng 800m.

Đáng chú ý, Ban tổ chức Lễ Hội cũng đã bắt đầu thí điểm mô hình chạy xe điện tại các điểm bến xe để du khách về chùa Hương có thể thuận tiện tham quan, thưởng ngoạn vẻ đẹp của xã Hương Sơn.

Nhờ những thay đổi tích cực,  năm vừa qua,  thông tin từ Thanh tra Giao thông vận tải đường thuỷ nội địa, Sở Giao thông vận tải Hà Nội, tổng số đò vận chuyển khách trên suối Yến, chùa Hương tăng đạt khoảng 4.500 chiếc. Những ngày cao điểm, chùa Hương đón hơn 30.000 hành khách.

Với tổng số khoảng 253.590 lượt khách tới chùa Hương trong thời gian từ ngày 27/1 - 2/2/2023.

Để chuẩn bị tốt cho Lễ hội chùa Hương năm 2024 diễn ra an toàn, văn minh, thân thiện, Trưởng Ban Quản lý Khu Di tích thắng cảnh Hương Sơn cho biết thêm: “Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục thực hiện việc tu bổ, nâng cấp, chỉnh trang tạo cảnh quan phục vụ đón du khách mùa Lễ hội Chùa Hương năm 2024 đảm bảo thông thoáng, an toàn, xanh, sạch, đẹp; tiếp tục phối hợp tăng cường công tác tuyên truyền quảng bá, giới thiệu hình ảnh văn hóa, lịch sử của di tích thắng cảnh Hương Sơn và Lễ hội Chùa Hương, đồng thời xây dựng lại các nội dung thuyết minh hướng dẫn khách về tham quan du lịch, trọng tâm hướng dẫn, giới thiệu, quảng bá các giá trị lịch sử, văn hóa phi vật thể của chùa Hương”.

Lễ hội chùa Hương được xem là một nét đặc trưng của văn hóa miền Bắc dịp Tết, có thời gian tổ chức dài nhất nước, kéo dài đến hạ tuần tháng 3 âm lịch. Đỉnh cao của lễ hội là từ sau Tết Nguyên Đán đến tháng Hai âm lịch.