Vùng phát thải thấp – LEZ là một khu vực có hạn chế hay kiểm soát phương tiện lưu thông dựa trên khí thải với mục tiêu giảm chất gây ô nhiễm không khí và cải thiện chất lượng không khí của đô thị nói chung.

Trao đổi với báo chí, bà Lê Thanh Thủy, Phó Trưởng phòng Quản lý môi trường, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cho biết, khái niệm về vùng phát thải thấp trong Luật Thủ đô không đề cập đến việc cấm hẳn một loại phương tiện nào mà chỉ nhấn mạnh vào việc hạn chế các phương tiện gây phát thải ra môi trường.

Theo các nghiên cứu mới nhất, nguồn phát thải từ giao thông chiếm khoảng 56% ô nhiễm không khí của Hà Nội, bao gồm cả bụi đường và khí thải. Trong đó, lượng phát thải bụi PM2.5 và hợp chất hữu cơ bay hơi (VOC) chủ yếu đến từ xe tải chạy dầu diesel và xe máy, với VOC từ xe máy chiếm đến 90%.

Hiện Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đang hoàn thiện dự thảo nghị quyết để trình HĐND thành phố vào tháng 12. Nếu nghị quyết được thông qua, từ ngày 1/1/2025, thành phố sẽ có hành lang pháp lý chính thức về các điều kiện và tiêu chí cần thiết, từ đó tạo cơ sở cho chính quyền địa phương đánh giá thực trạng và khả năng để xây dựng hồ sơ kỹ thuật về vùng phát thải thấp.

Sau đó, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, Giao thông vận tải, Quy hoạch Kiến trúc và các sở, ngành khác sẽ đánh giá tổng thể các yếu tố về điều kiện, tiêu chí và giải pháp dựa trên thực tiễn và năng lực thực thi của khu vực được đề xuất rồi trình UBND thành phố xem xét, thông qua. Các điều kiện, tiêu chí ở các vùng, các quận, huyện sẽ khác nhau.

Về việc thu phí đi vào vùng phát thải thấp, bà Lê Thanh Thủy cho hay, Luật Bảo vệ môi trường nêu rõ, người gây ô nhiễm phải trả tiền. Do đó, việc các phương tiện phát thải gây ô nhiễm không khí trong thành phố nhưng không bị thu phí là đi ngược lại với luật.

Theo thông lệ quốc tế, số tiền thu từ phí này sẽ được sử dụng để phục hồi môi trường cho thành phố, tạo nên sự công bằng cho cộng đồng. Ngoài ra, việc thu phí này cần phải xét đến các điều kiện, ảnh hưởng và tác động về kinh tế, xã hội của thủ đô cũng như đặc điểm của từng địa bàn để có những lộ trình phù hợp.

Theo bà Thủy, hiện nay, thành phố Hà Nội chưa có các chính sách cụ thể về vấn đề thu phí vào vùng phát thải thấp. Bên cạnh đó, Hà Nội hiện chưa có chính sách kiểm định xe máy cho gần 7 triệu xe đang lưu hành, mặc dù đã có chính sách kiểm định ô tô, bà Thủy cho rằng đây là phần còn hổng.

Tuy nhiên, Luật Bảo vệ môi trường đã đưa ra các khuyến khích nhằm giúp người dân tiếp cận với phương tiện thân thiện với môi trường và các phương tiện xanh.

Theo khung chính sách này, Hà Nội sẽ tuân thủ quy định và xây dựng các chính sách, trong đó doanh nghiệp có vai trò, trách nhiệm phối hợp, đồng hành với chính quyền hỗ trợ, trợ giá để người dân trong lộ trình chuyển đổi các phương tiện phù hợp.

"Hy vọng Bộ TN&MT sớm trình lên Thủ tướng để phê duyệt kiểm định xe máy, tạo cơ hội kiểm soát khí thải từ xe máy. Ngoài ra, một số thách thức khác như hoàn thiện hệ thống quan trắc phát thải và giám sát phương tiện giao thông, phát triển hạ tầng giao thông đô thị… cũng nằm trong khả năng kiểm soát của thành phố", bà Thủy bày tỏ.

Bà Thủy cho rằng, đây là khó khăn nhưng cũng là cơ hội, việc đưa ra quy định xây dựng vùng phát thải thấp nằm trong tổng hòa các chính sách, chiến lược của Hà Nội nhằm cải thiện chất lượng không khí.

Khuyến khích người dân sử dụng phương tiện giao thông công cộng

Theo thống kê của Sở Giao thông vận tải Hà Nội, đến hết tháng 4, thành phố có hơn 8 triệu phương tiện, trong đó trên 1,1 triệu ô tô và hơn 6,9 triệu xe máy với gần 73% xe đã sử dụng trên 10 năm.

Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đánh giá, đối với phương tiện đã lưu hành nhiều năm mà không được kiểm soát về khí thải sẽ làm gia tăng mức phát thải thành phần gây ô nhiễm vào không khí. Đặc biệt, vào những khung giờ cao điểm hay các khu vực có mật độ phương tiện lưu thông cao và thường ùn tắc, khí thải từ phương tiện sẽ gây ngột ngạt, khó chịu cho những người tham gia giao thông và tăng nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến phơi nhiễm với ô nhiễm.

Trước thực trạng ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường tại Hà Nội luôn ở mức cao, đã tới lúc chúng ta cần có những biện pháp mạnh để giải quyết. Trong đó hạn chế và tiến tới cấm phương tiện gây ô nhiễm trong các khu vực trọng điểm là một trong những biện pháp cần thiết.

Theo dự thảo Nghị quyết quy định, tiêu chí, điều kiện, trình tự, thủ tục xác định vùng phát thải thấp trên địa bàn thành phố Hà Nội đang được TP. Hà Nội gấp rút hoàn thiện, đối tượng áp dụng của nghị quyết gồm các tổ chức, cá nhân di chuyển vào vùng phát thải thấp bằng các phương tiện giao thông cơ giới đường bộ phải tuân thủ theo các tiêu chuẩn khí thải cụ thể, trừ ô tô điện, xe máy điện và các phương tiện ưu tiên theo quy định.

Theo đó, lộ trình thực hiện vùng phát thải thấp năm 2025-2030, Hà Nội lựa chọn khu vực quận Hoàn Kiếm để thực hiện thí điểm vùng phát thải thấp, đánh giá hiệu quả và đề xuất nhân rộng mô hình ở các địa phương.

Trong đó, cấm lưu thông các xe tải hạng nặng chạy bằng dầu diesel trong vùng phát thải thấp; ưu tiên ô tô đáp ứng tiêu chuẩn khí thải mức 4, xe máy đáp ứng tiêu chuẩn mức 2; 100% xe buýt thay thế, đầu tư mới sử dụng điện, năng lượng xanh; tỉ lệ đảm nhận của vận tải hành khách công cộng cho vùng phát thải thấp đạt 45%-50%.

Các cá nhân, tổ chức sinh sống và làm việc tại vùng LEZ sẽ được ưu tiên lộ trình 12 tháng để chuyển đổi phương tiện đạt tiêu chuẩn khí thải cho phép lưu thông ở vùng này.

Bà Nguyễn Ngọc Hồng (52 tuổi, sống tại phố Hàng Gà, quận Hoàn Kiếm) cho rằng, việc quận Hoàn Kiếm hạn chế các phương tiện gây ô nhiễm từ năm 2025 là rất cần thiết. Bà hoàn toàn ủng hộ, nếu làm được chắc chắn không khí sẽ dần được cải thiện. Bà Hồng mong muốn bên cạnh việc hạn chế các phương tiện ô nhiễm, quận Hoàn Kiếm cũng như TP. Hà Nội cần triển khai thêm các tuyến xe buýt công cộng, xe buýt chạy bằng điện để thuận tiện trong việc đi lại của người dân cũng như bảo đảm không khí và môi trường.

Chuyên gia giao thông Bùi Danh Liên, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Vận tải Hà Nội đánh giá, việc quận Hoàn Kiếm thí điểm mô hình vùng phát thải thấp, hạn chế phương tiện giao thông gây ô nhiễm trong năm 2025 là rất cần thiết. Tuy nhiên, cần phải thực hiện việc này theo lộ trình, có tính toán cụ thể và sự quyết tâm cao.

6 tiêu chí xác định các khu vực hạn chế phát thải

Một là thuộc vùng bảo vệ nghiêm ngặt và vùng hạn chế phát thải được xác định tại quy hoạch thủ đô đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2050. Tiêu chí này bao gồm các quận của Hà Nội hiện nay cũng như năm huyện sắp lên quận và hai thành phố mới sắp được thành lập.

Hai là khu vực thường xuyên xảy ra ùn tắc giao thông.

Ba là chất lượng không khí đánh giá trong tối thiểu một năm không đạt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng không khí.

Bốn là khu vực đủ điều kiện áp dụng tiêu chuẩn nghiêm ngặt hơn về phát thải của phương tiện giao thông.

Năm là các xe cơ giới sử dụng năng lượng sạch, năng lượng xanh, thân thiện môi trường được dán tem nhãn, nhận dạng biển số thì được lưu thông trong vùng phát thải thấp.

Sáu là khu vực mà chính quyền và người dân đồng thuận xây dựng vùng phát thải thấp với tỷ lệ đồng thuận đạt từ 51% trở lên.