Hiện Chính phủ đang chỉ đạo Bộ GTVT đưa ra các chính sách ưu tiên phát triển, khuyến khích người dân sử dụng phương tiện giao thông vận tải, hệ thống vận tải công cộng thân thiện môi trường (xe buýt CNG/điện, taxi điện, đường sắt đô thị...).

Thông tin tại Hội thảo "Xây dựng chương trình quốc gia phát triển phương tiện giao thông, hệ thống GTVT công cộng thân thiện với môi trường trong đó có phương tiện giao thông điện", đại diện Tổng công ty Vận tải Hà Nội chia sẻ, trong bối cảnh các doanh nghiệp vận tải đang từng bước phục hồi sau dịch COVID-19 cần có thời gian để phục hồi sản xuất, kinh doanh và xây dựng lộ trình chuyển đổi từng bước, hài hòa, phù hợp với đặc thù ngành kinh doanh vận tải và tránh gây xáo trộn, lãng phí.

Thiếu vốn chuyển đổi sang phương tiện xanh

Một trong những khó khăn mà Tổng công ty Vận tải Hà Nội nêu đó là khó khăn chi phí. Cụ thể, đối với phương tiện xe buýt điện, chi phí đầu tư phương tiện có giá thành rất cao (xấp xỉ khoảng 7 tỷ đồng/phương tiện) là áp lực lớn lên chi phí đầu tư, chi phí lãi vay của doanh nghiệp... 

"Chưa có đơn giá định mức cho loại hình phương tiện này. Chưa có chính sách hỗ trợ vốn vay cho doanh nghiệp đầu tư xe buýt điện, hiện mới chỉ có một DN đầu tư xe buýt điện hoạt động tại Hà Nội, TPHCM và Phú Quốc", vị này cho hay. 

Với phương tiện xe buýt CNG (xe buýt sạch sử dụng khí nhiên liệu tự nhiên thân thiện với môi trường), Tổng công ty Vận tải Hà Nội thông tin, mặc dù đã có bộ định mức kinh tế, kỹ thuật, đơn giá nhưng mới ở mức bảo đảm tối thiểu cho quá trình hoạt động. Một số hạng mục chưa được đưa vào đơn giá. Chính sách hỗ trợ 50% lãi vay vốn ngân hàng để đầu tư mua sắm phương tiện còn một số vướng mắc trong thẩm quyền phê duyệt dự án đầu tư phương tiện theo Thông tư số 02/2016/TT-BTC của Bộ Tài chính.

"Đó là chưa kể đến các khó khăn về quỹ đất để xây dựng bãi đỗ, depot, trạm nạp khí và nguồn cung khí CNG. Chính vì vậy, buýt CNG cũng mới chỉ hoạt động tại Hà Nội, TPHCM và Bình Dương", đại diện Tổng công ty Vận tải Hà Nội nói.

Đối với các phương tiện vận tải hành khách tuyến cố định, có đặc thù cự ly vận chuyển xa trong khi Việt Nam phần lớn nhiều doanh nghiệp và HTX vận tải nhỏ, lẻ do đó việc đầu tư chuyển đổi đoàn phương tiện thân thiện với môi trường được các doanh nghiệp cho rằng "rất khó khăn nếu không có các ưu đãi, hỗ trợ về vốn vay, đầu tư hạ tầng (trạm sạc/trạm tiếp nhiên liệu, trạm biến áp...".

Cùng quan điểm, các doanh nghiệp kinh doanh taxi cũng cho rằng khó khăn lớn nhất hiện nay trong việc chuyển đổi phương tiện xanh, sạch đó là thiếu vốn. Bên cạnh đó, đặc thù dịch vụ vận tải taxi có phạm vi hoạt động rộng, cả trong và ngoài đô thị do vậy cần có thời gian kiểm chứng về mức độ an toàn và điều kiện vận hành trong các địa hình đồi núi, phức tạp của phương tiện điện.

Cần cơ chế ưu đãi, quy chuẩn xanh hóa rõ ràng trong vận tải

Bà Nguyễn Phương Hiền, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển GTVT cho rằng, tại Việt Nam, ô nhiễm không khí ở các địa phương trên toàn quốc có chiều hướng gia tăng cả về quy mô, mức độ, nhất là tại các thành phố lớn như Hà Nội, TPHCM. Một trong những nguồn gây ô nhiễm không khí là phát thải từ hoạt động của các loại phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch. 

"Với mục tiêu phát triển phương tiện giao thông vận tải và hệ thống giao thông vận tải công cộng thân thiện với môi trường nhằm giảm ô nhiễm môi trường không khí, giảm phát thải khí nhà kính; hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng "0" đến năm 2050 và tăng trưởng xanh ngành GTVT, Bộ GTVT đã giao cho Viện Chiến lược và phát triển GTVT thực hiện nghiên cứu "Xây dựng chương trình quốc gia phát triển phương tiện giao thông vận tải, hệ thống giao thông vận tải công cộng thân thiện với môi trường trong đó có phương tiện giao thông điện", bà Hiền cho hay.

Đại diện Cục Đăng kiểm Việt Nam (Bộ GTVT) cho rằng: "Chính phủ đưa ra mục tiêu rất rõ ràng "phát thải bằng 0", nhưng hiện cái nào xanh, xanh nhiều, xanh ít… cần được nghiên cứu cụ thể. Mọi chính sách đưa ra đều ảnh hưởng tới kinh tế rất lớn. Vì thế, Cục Đăng kiểm mong muốn quy chuẩn xanh hóa trong hoạt động vận tải cần được Viện chiến lược xây dựng kỹ, không chỉ để làm hình thức".

Là đơn vị thí điểm xe đạp công cộng tại 6 tỉnh, thành phố trên cả nước, ông Đỗ Bá Dân, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Trí Nam cho biết: Quá trình thực hiện thí điểm xe đạp công cộng ở 6 địa phương có nhiều khó khăn trong chính sách, hạ tầng, bố trí các điểm đỗ, khó khăn còn về phí đưa ra. Do đó, dịch vụ này khó khả thi nếu không có sự hỗ trợ của Nhà nước. Chúng tôi mong muốn sớm có ưu đãi cho doanh nghiệp vận tải xanh vay vốn, hạ tầng kiện toàn có đường riêng, ưu tiên cho xe đạp, xe buýt cần có vé liên thông để người dân đi được tất cả các loại phương tiện. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ cho sinh viên sử dụng phương tiện xanh.

Về phía các địa phương, đại diện tỉnh Thừa Thiên - Huế cho biết, tỉnh đang tập trung xây dựng phương án tăng cường sử dụng xe máy điện, xe đạp điện, xây dựng cơ bản các tuyến đường phục vụ cho xe đạp. Hiện, Huế có trên 200 xe đạp người dân có thể sử dụng và không phải mất phí. Thời gian tới, tỉnh và doanh nghiệp cũng như người dân sẽ tiếp cận các định hướng xanh hóa hoạt động vận tải và sẵn sàng vào cuộc cùng thực hiện. 

Sở GTVT Hà Nội cũng thông tin về lộ trình xanh hóa hoạt động vận tải. Dự kiến, giai đoạn 1 từ năm 2025-2030 với tỉ lệ chuyển đổi trung bình đạt 7,73%/năm, số lượng xe được chuyển đổi trung bình từ 157 xe/năm. Giai đoạn 2, từ năm 2031-2035 với tỉ lệ chuyển đổi trung bình đạt 8,0%/ năm, số lượng xe được chuyển đổi là 162 xe/năm.

Đáng chú ý, các tuyến buýt mở mới của Thủ đô Hà Nội sẽ ưu tiên sử dụng phương tiện năng lượng điện, năng lượng xanh. Các tuyến buýt sẽ được Hà Nội chuyển đổi trước là các tuyến hoạt động ở khu vực trung tâm, khu vực nội đô lịch sử và các tuyến kết nối với đầu mối giao thông lớn như nhà ga, bến xe, sân bay...