Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam (Hiệp hội) là tổ chức Xã hội - Nghề nghiệp, đại diện các pháp nhân, cá nhân của Việt Nam hoạt động trong lĩnh vực vận tải ôtô hoặc liên quan đến vận tải ôtô, không phân biệt thành phần kinh tế tự nguyện tham gia Hiệp hội. Với chức năng nhiệm vụ của Hiệp hội theo qui định của pháp luật, Hiệp hội vận tải ô tô Việt Nam nhận thấy đào tạo, sát hạch lái xe là lĩnh vực đáp ứng nhu cầu thiết yếu, thường xuyên và liên tục của xã hội, được cả xã hội quan tâm.

Chính vì vậy, trong giai đoạn từ 2009 đến 2022, công tác quản lý đào tạo, sát hạch lái xe được Bộ Giao thông vận tải liên tục điều chỉnh, bổ sung, cập nhật mới với hàng loạt Thông tư hướng dẫn. Gần đây nhất có thể kể đến các Thông tư 58/2015, Thông tư 12/2017, Thông tư 38/2019, Thông tư 01/2021, Thông tư 04/2022 ...của Bộ trưởng bộ Giao thông vận tải quy định về quản lý đào tạo và sát hạch cấp giấy phép lái xe cơ giới đường bộ. 

Mặc dù thường xuyên sửa đổi, bổ sung nhưng qua thực tế áp dụng vẫn bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập làm ảnh hưởng trực tiếp, đặc biệt đến công tác đào tạo lái xe, gây khó khăn cho các cơ sở đào tạo và học viên, lãng phí nguồn lực, thời gian của xã hội. Thậm chí có những quy định bất khả thi mà các cơ sở đào tạo không thể thực hiện được.

Một số môn học lý thuyết không phù hợp

Theo quy định tại Thông tư số 12/2017/TT-BGTVT ngày 15/4/2017 của Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải quy định về đào tạo, sát hạch, cấp giấy phép lái xe cơ giới đường bộ phần lý thuyết lái xe có 5 môn học.

Môn Cấu tạo và Sửa chữa thông thường (18 giờ): Với thời lượng 18 giờ “Cưỡi ngựa xem hoa”, người học rất khó để tiếp thu theo đó việc học sửa chữa, kể cả sửa chữa vặt gần như là không thể. Mặt khác, xã hội ngày càng chuyên môn hóa nên việc sửa chữa đã có các đơn vị làm dịch vụ, cứu hộ. Vì vậy môn học này chỉ nên gói gọn trong “Giới thiệu và hướng dẫn sử dụng”. 

Môn nghiệp vụ vận tải (16 giờ): Môn học này có nhiều nội dung trùng với môn Luật Giao thông đường bộ, dành cho người làm nghề vận tải chuyên nghiệp. Vì vậy nên để cho các đơn vị quản lý, sử dụng lao động trực tiếp đào tạo, có sự giám sát của Phòng, Sở chuyên ngành...sẽ phù hợp với thực tế hoạt động vận tải trong xã hội. 

Môn Đạo đức văn hóa giao thông (20 giờ): Môn này có quá nhiều nội dung trùng lặp với môn Pháp luật giao thông. Mặt khác, người có đạo đức, văn hóa giao thông là người luôn tuân thủ pháp luật giao thông, do vậy lồng ghép vào môn Pháp luật giao thông là phù hợp. 

Môn xử lý tình huống giao thông trên clip mô phỏng: Với môn học này người học hoàn toàn bị áp đặt cách xử lý của người viết phần mềm. Với người học lái xe để bảo đảm an toàn, cần “Xử lý non”. Tuy nhiên trên clip người học xử lý non hơn người viết phần mềm là không đạt. Mỗi người có cách xử lý tình huống phù hợp với hoàn cảnh, không thể áp đặt tư duy, nhận định tình huống trên màn hình vào thực tế. Đây là điều rất bất hợp lý. 

Phần thực hành bất hợp lý có thể gây ra hệ lụy

Theo quy định tại Khoản 7 Điều 1 Thông tư 04/2022/TT-BGTVT ngày 26/4/2022 của Bộ Giao thông vận tải sửa đổi bổ sung 1 số điều của Thông tư 12/2017/TT-BGTVT ngày 15/4/2017 của Bộ trưởng Bộ GTVT quy định về đào tạo, sát hạch, cấp giấy phép lái xe cơ giới đường bộ thì thời gian thực hành trên xe tập lái của 1 học sinh là 84 giờ đối với hạng B1 và B2. Trong đó có 41 giờ thực hành trong sân tập lái (tương ứng với 290 km) và 40 giờ thực hành trên đường giao thông (tương ứng với 810 km). Đây là quy định rất bất hợp lý, không phù hợp với thực tế dẫn đến nhiều hệ lụy.

Về tốc độ và nguy cơ mất an toàn giao thông đường bộ: Lái xe trong hình hiện nay học sinh trung bình chỉ có thể đi được 3,5 km/h trong khi quy định bắt buộc phải chạy được trung bình 7km/h; lái xe trên đường giao thông học sinh trung bình đi được 35 km/h trong khi quy định chỉ cho phép đi trung bình 20,2 km/h. Với số lượng xe tập lái hiện đại đang chạy nườm nượp trên đường giao thông như hiện nay, nếu đi đúng tốc độ trung bình 20,2 km/h theo quy định (tương đương tốc độ của một chiếc xe ngựa kéo) thì chỉ riêng áp lực đối với người lái xe vì phải đi quá chậm đã là rào cản rất nguy hiểm cho trật tự an toàn giao thông đường bộ (tốc độ này cũng đã được nhắc đến như một nguyên nhân dẫn đến tai nạn giao thông trong một cuộc Hội thảo về an toàn GTĐB do Bộ GTVT tổ chức) 

Bất bình đẳng với các loại hình đầu tư tương đương, gây áp lực cho các cơ sở đào tạo trong tuyển dụng giáo viên và đầu tư chi phí: Xe taxi và người lái xe taxi không cần điều kiện như xe tập lái và thầy dạy lái xe; lái xe taxi cũng không nguy hiểm như dạy lái xe nhưng 1 giờ chạy taxi có giá trung bình 350.000 - 400.000 đồng. Vậy 81 giờ dạy thực hành lái xe nếu thu đúng và thu đủ chi phí thực tế cho xe, sân tập và thầy dạy lái thì sẽ phải thu bao nhiêu? (xấp xỉ 30 triệu tính riêng phần học thực hành) 

Cũng như những lĩnh vực khác, đào tạo lái xe chịu sự điều tiết của thị trường, mặc dù Thông tư liên tịch số 72/2011/TTLT-BTC-BGTVT ngày 27/5 /2011 của Liên bộ Tài chính và Bộ Giao thông vận tải Hướng dẫn cơ chế quản lý tài chính đào tạo lái xe cơ giới đường bộ cho phép các cơ sở đào tạo tự chủ về mức thu học phí phù hợp với mức độ đầu tư nhưng trên thực tế tất cả các cơ sở đào tạo trong phạm vi toàn quốc hiện nay vẫn giữ mức thu trung bình trên dưới 10 triệu/khóa học/1 học sinh. Thực tế thị trường đào tạo lái xe ở Việt Nam hiện nay chỉ chấp nhận giá đó, đây là mâu thuẫn mà cơ quan ban hành văn bản quy phạm pháp luật có thể tính toán để xác định cụ thể. 

Thực tế, để dạy một người biết lái xe chỉ cần trên dưới 30 giờ thực hành là hoàn toàn đáp ứng yêu cầu đặt ra đối với kỳ thi sát hạch được coi là loại hình thi khoa học và minh bạch nhất hiện nay ở Việt Nam trong lĩnh vực đào tạo. 

Việc quy định quá nhiều giờ thực hành như hiện nay là khó khăn rất lớn cho các cơ sở đào tạo trong việc tuyển dụng giáo viên; phát sinh chi phí không cần thiết và thời gian cho cả cơ sở đào tạo và người học. Việc thu học phí đúng, đủ mức độ đầu tư thì đồng nghĩa với việc không tuyển sinh được. Nếu vẫn bảo đảm mục tiêu đào tạo (người học biết lái xe thành thạo, sát hạch tốt) và đáp ứng nhu cầu người học để tuyển sinh được thì đồng nghĩa với việc phải vi phạm quy định của Bộ Giao thông vận tải. 

Quy định về nội dung, hình thức sổ sách trong đào tạo không đúng thực tế

Hiện nay, sổ theo dõi thực hành lái xe theo quy định là 5 học viên/1 xe/1 thầy. Vì vậy chữ ký của giáo viên trong suốt khóa học cũng phải của 1 thầy/cô.

Thực tế, để đáp ứng nhu cầu của thị trường, các cơ sở đào tạo có thể phải bố trí 1 thầy, 1 xe phục vụ 1 học sinh theo yêu cầu, thậm chí đưa đón tận nhà; 1 học sinh cũng có thể do nhiều giáo viên đảm nhiệm vì đều thực hiện một giáo án chung. Vì vậy, việc ký sổ theo dõi thực hành của học sinh cũng có thể do nhiều thầy/cô thực hiện. Nếu áp cứng 5 học sinh/1xe/1 thầy theo quy định thì cơ sở đào tạo không thể đáp ứng được sự linh hoạt của thị trường. Điều này đồng nghĩa với việc không thể tuyển sinh hoặc tuyển sinh thì phải vi phạm quy định. Chính vì vậy các cơ sở đào tạo buộc phải “Hợp thức hóa hồ sơ” và cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương cũng buộc phải chấp nhận như một sự “Bất khả kháng”. 

Ngoài những bất cập nổi bật ảnh hưởng trực tiếp tới hoạt động quản lý của cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương và thực hiện đào tạo tạo lái xe của các cơ sở đào tạo như trên, việc bắt buộc phải lắp đặt và thực hành trên ca bin tập lái theo quy định tại Thông tư số 38/2019/TT-BGTVT của Bộ Giao thông vận tải thực chất chỉ phù hợp với giai đoạn những năm 90 của thế kỷ trước. Một số cơ sở đào tạo của Công an, Quân đội và một số cơ sở đào tạo dân sự có thực hiện việc đào tạo trên cabin tập lái, nhưng khi đó đất nước còn nghèo, việc đầu tư xe tập lái có nhiều khó khăn. Sau này, việc học lái xe trên cabin tập lái cũng được bãi bỏ.

Hiện, nhiều nước trên thế giới cũng không áp dụng cách thức đào tạo này. Để trang bị cabin học lái xe, các cơ sở đào tạo cũng phải đầu tư một khoản kinh phí khá lớn, ngoài việc đã đầu tư kinh phí trang bị xe số nóng, số nguội, khống chế thâm niên xe tập lái... điều này càng tạo áp lực cho các cơ sở đào tạo lái xe.

Bên cạnh đó, việc quy định dạy lý thuyết theo kiểu truyền thống: Học viên phải tập trung đến lớp, điểm danh; mọi việc dạy học, truyền đạt kiến thức đều phải diễn ra trên lớp học với 8 giờ mỗi ngày và kéo dài trong 21 ngày. Quy định này rõ ràng không còn phù hợp với đại đa số người đi học (chủ yếu là công chức, viên chức, người lao động..., những người vẫn hàng ngày làm việc tại công sở, nhà máy...), cũng là đi ngược lại yêu cầu thực tiễn, xu hướng và thành quả của cuộc cách mạng công nghệ. 

Phụ lục 4 về Kế hoạch đào tạo được ban hành kèm theo Thông tư số 12/2017/TT-BGTVT của Bộ trưởng bộ GTVT quy định Báo cáo danh sách xe tập lái, giáo viên được gửi kèm theo Báo cáo đăng ký sát hạch (Báo cáo 1); Phụ lục 6: Sổ theo dõi thực hành lái xe được ban hành kèm theo Thông tư số 12/2017/TT- BGTVT quy định ghi chép nội dung, địa điểm đào tạo, số km học thực hành lái xe, ...Theo đó, trong quá trình đào tạo cơ sở đào tạo phải thực hiện sắp xếp đúng kế hoạch đã lập và lập Sổ ghi chép các nội dung theo quy định.

Tuy nhiên, theo quy định tại Khoản 2 Điều 47 Thông tư 12/2017/TT-BGTVT được sửa đổi bổ sung tại Khoản 12 Điều 2 Thông tư số 01/2021/TT-BGTVT của Bộ trưởng bộ GTVT sửa đổi bổ sung 1 số điều Thông tư số 12/2017/TT-BGTVT: Kể từ ngày 01/01/2022 các cơ sở đào tạo lái xe sử dụng thiết bị DAT để đào tạo thực hành lái xe nên học viên có thể được đào tạo trên nhiều xe tập lái và có nhiều giáo viên dạy khác nhau. Đồng thời theo quy định tại Phụ lục số 30 Thông tư số 12/2017/TT- BGTV/T được sửa đổi bổ sung tại Phụ lục III Thông tư số 04/2022/TT-BGTVT của Bộ trưởng bộ GTVT yêu cầu dữ liệu DAT phải trích xuất được học viên, thời điểm, tọa độ điểm xuất phát và kết thúc của phiên học, thời gian và quãng đường của phiên học nên các cơ sở đào tạo rất khó khăn trong việc triển khai kế hoạch đào tạo cũng như lãng phí thời gian ghi chép sổ theo dõi dạy thực hành lái xe. 

Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam kiến nghị

Để đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước, giải quyết khó khăn vướng mắc và tháo gỡ cho các cơ sở đào tạo lái xe thoát khỏi làn sóng buộc phải vi phạm một số quy định của Bộ Giao thông vận tải trong quá trình thực hiện, Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam kính đề nghị Bộ Giao thông vận tải xem xét tính hợp pháp, hợp lý và tính khả thi của một số quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật của Bộ Giao thông vận tải điều chỉnh lĩnh vực đào tạo lái xe ô tô; sớm sửa đổi các quy định hiện hành trong lĩnh vực này theo hình thức rút gọn. 

Cụ thể, sửa đổi chương trình đào tạo lái xe, đặc biệt là sửa đổi nội dung học lái xe trên đường giao thông công cộng theo hướng giảm số giờ học, không quy định bắt buộc học đầy đủ các tình huống có tính đặc thù vùng miền để đảm bảo tính khả thi; quy định thi cấp Chứng chỉ đào tạo hoặc Chứng chỉ sơ cấp nghề cho phủ hợp với quy định về việc xét cấp chứng chỉ đào tạo hoặc chứng chỉ sơ cấp nghề của pháp luật Giáo dục nghề nghiệp; 

Sửa đổi các quy định khác còn nhiều bất cập như nói ở phần trên theo hướng rút gọn, đơn giản hóa để tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong quản lý cũng như thực hiện đối với lĩnh vực đào tạo và sát hạch lái xe.